Recensie auteur

Recensie: Jack Kerouac: een getormenteerde, maar unieke en originele geest

24 september 2020

Waar is het misgegaan met Jack Kerouac? In zijn biografie is niet één specifiek punt aan te wijzen waarop het definitief bergafwaarts ging met de leider van debeat generation. Of het moet in zijn vroege jeugd al geweest zijn, toen hij zijn geliefde oudere broer Gerard verloor. Feit is dat de schrijver al voordat On the Road, het boek dat hem wereldberoemd maakte, uitkwam, reddeloos verloren was. Zijn poëzie ademt die reddeloosheid, maar is ook ruig, intiem, ontroerend en persoonlijk, leest bouke vlierhuis in zijn Collected Poems.

In zijn laatste jaren wankelde de dichter eenzaam, onuitstaanbaar en permanent dronken van kroeggevecht naar kroeggevecht om in oktober 1969 te bezwijken aan levercirrose. In zijn oeuvre heeft Kerouac meerdere momenten aangewezen waarop hij 'definitief gek geworden' is. De belangrijkste daarvan zijn de zomer van 1956 die hij moederziel alleen als brandwacht diende op de berg Desolation Peak en zijn mislukte retraite in een hutje aan de oceaan in Big Sur, Californië in 1960. Beide episoden zijn prominent aanwezig in dit boek.

Cynische optimist

Op Desolation Peak schreef Kerouac Desolation Blues (later opgenomen in Book of Blues) en Desolation Pops. In Big Sur werkte hij aan de gelijknamige roman, die het lange gedicht Sea bevatte. Sea is in deze bundel opgenomen bij de ongebundelde gedichten. Het is een stream of consciousness die bij vlagen aan het proza van James Joyce doet denken.

Het gekke is dat deze teksten, geschreven in wat de dichter zelf zijn diepste crises noemde, niet meer wanhoop en depressie uitdrukken dan de rest van zijn dichtwerk. In deze hele, zevenhonderd pagina's dikke, bundel vechten het grenzeloos optimisme van het Land van de Onbegrensde Mogelijkheden en de wilde ambitie van mysticus en taal- en literatuurhervormer Kerouac met cynisme en zelfhaat.

Zelfs Mexico City Blues, een van de meest energieke stukken tekst uit de wereldliteratuur en een getuigenis van Kerouacs levensdrift en boeddhistische overtuigingen, vervalt bij tijd en wijlen in dat cynisme: 'Got up and dressed up / and went out & got laid / Then died and got buried / in a coffin in the grave'. En: 'Fuck, I'm tired of this imagery / - I wanta quit this horseshit / go home / and go to bed // But I got no home [...] I'm sick of this / misery poesy'.

Boeddhisme

Veel van Kerouacs religieuze overtuiging, een persoonlijke mix tussen katholicisme en boeddhisme, was erop gericht om los te komen van de persoonlijkheid waarin hij zich gevangen voelde. Veel daarvan is terug te vinden in The Scripture of the Golden Eternity, een verzameling religieuze teksten (sutra's) die Kerouac schreef op aansporing van mede-beat Gary Snyder: 'Strictly speaking, there is no me, because all is emptyness. I am empty, I am non-existent. All is bliss.'

Bij tijd en wijle uitte Kerouac dan weer een felle haat tegen juist dat boeddhisme. 'Buddhism killed all my feelings,' schreef hij in Some of the Dharma. In Mexico City Blueslezen we: 'Buddhism is a big bomb on the head / and it hurts'. En in Desolation Pops (eenpop is een door Kerouac bedachte haiku-variant, met meer vrijheid wat betreft het aantal lettergrepen): 'Hot coffee / and a cigarette - / why zazen?'

Zijn strijd met het boeddhisme moet volgens mij opgevat worden als een spiegelbeeld van de strijd die Kerouac voerde tegen zijn verslaving aan drank, drugs, kicks en de aandacht van de steeds maar uitdijende groep beats waar hij het middelpunt van was geworden.

Maar hij kon die dingen niet opgeven, want hij had ze nodig voor zijn grote project: een taal ontwikkelen, een visie op literatuur, die nog niet bestond. Daarvoor heeft hij zijn mentale en fysieke gezondheid geofferd. En we moeten hem dankbaar zijn.

Klankkunstenaar

De Collected Poems beslaan, naast de eerder genoemde boeken Mexico City Blues, The Scripture of the Golden Eternity, Book of Blues en Desolation Pops, ook Pomes All Sizes,dat opent met het indrukwekkende Bus East en ook Neal in Court bevat, een ontroerend gedicht over Neal Cassady die terecht staat voor een klein vergrijp, en Book of Haikus. Kerouac heeft honderden haiku’s geschreven. Ook bij de ongebundelde gedichten achterin het boek is nog een aantal van deze minigedichtjes opgenomen.

Hoewel er vorig jaar een bundeltje met uitstekende vertalingen van de hand van Joris Lenstra verscheen, is vertalen eigenlijk niet nodig. Het Engels dat Kerouac gebruikt is niet moeilijk (de onbegrijpelijke woorden die hij af en toe gebruikt zijn vaak ook voor Engelstaligen onbegrijpelijk) en bijzonder klankgericht, met regels als 'Tryna get to sunny Californy' en alternatieve spelling voor woorden als poet (poit) en poem (pome).

Kerouacs hele project was ook zo intens Amerikaans dat het onlosmakelijk verbonden is met de klank van het Amerikaans Engels. Lees deze gedichten dus in de originele taal en grijp vooral niet meteen naar het woordenboek als u iets niet begrijpt, maar denk aan Jack Kerouac die, met jazzmuziek op de achtergrond, voorleest uit zijn werk (zie onder andere hier), zijn stem, met het accent van Massachusetts, zwalkend tussen preken, zingen en dronken gemompel en lees door, door, door... Als u wilt weten hoe wild, hoe ruig, hoe intiem, ontroerend en persoonlijk poëzie, hoe groots taal kan zijn, als u Kerouac alleen kent van On the Road, als u is wijsgemaakt dat de grenzen van de poëzie worden gedefinieerd door de sonnetten van Shakespeare of de overpeinzingen van Rutger Kopland, laat u dan bevrijden en duik in de verzamelde gedichten van deze getormenteerde, maar unieke en originele geest.

Bouke Vlierhuis is schrijver, dichter, columnist en recensent. Zo schrijft Vlierhuis ook voor de website www.hanta.nl.

Bron: http://www.athenaeum.nl/recensies/jack-kerouac-collected-poems